KISA MESAJ
SOHBET ODASI
ANKET
KÖŞE YAZILARI
KABARDEY-BALKAR CUMHURİYETİ
|
Resmi Dil : Kabardeyce, Rusça, Balkarca Başkent : Nalçik Cumhurbaşkanı : Kanakov Arsen Başiroviç Yüzölçümü : 12.500 km2 Nüfus : 901.494 (2002) Din : Müslüman, Hıristiyan CUMHURİYETİN YAKIN TARİHİ Ocak 1921`de kuruluşu onanan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti`ne bağlı "Dağlı Özerk SS Cumhuriyeti" içinde Kabartay ve Balkar ulusal okrugları da yer aldılar. Bu iki okrug (ilçe), bilhare bu cumhuriyetten ayırıldı ve sonra da birbirleriyle birleştirilerek 16 Ocak 1922`de RSFSC`ye bağlı Kabartay-Balkar Özerk Oblastı`nı (sancak) oluşturdu. Statü, 5 Aralık 1936`da özerk cumhuriyete yükseltildi.
Özerk cumhuriyet toprakla 1956`da Balkarların hakları iade edildi ve 9 Ocak 1957`de iki etnik ünvanlı Kabartay-Balkar Özerk SSC yeniden kuruldu, Svanlar da, Gürcistan`a geri gönderildi. Balkarların çoğu kısa bir süre içinde sürgünden döndü. Aralık 1991`de SSCB`nin dağılması üzerine Kabartay-Balkar ÖSSC, federal cumhuriyet olarak RF içinde kaldı. İlk Devlet Başkanı Valeri K`ok`o (Kokov) sonrası, V.Putin tarafından atanan Arsen Kanoko, Kabartay-Balkar Parlamentosu`nun da onayı ile yeni devlet başkanı oldu.
YÖNETİM Cumhuriyette Rusya Federasyonu örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve iki meclisli bir yasama organına sahiptir. Cumhurbaşkanı Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır ve Parlamento tarafından da onaylanır. Cumhurbaşkanı dışarıdan bakanlar kurulunu atamaya ve görevden almaya yetkilidir. Yasama Meclisi, Cumhuriyet Sovyeti olarak bilinen bir üst kurum ve Temsilciler Sovyeti denilen bir alt kurumdan oluşmaktadır. Eski yönetici sınıf, yetkilerin federal hükümet ve komünist parti arasında bölünmesine rağmen kontrolü elinde tutmaktadır.
Bakanlar Kurulu:
Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri : Kajarov Albert Hatuyeviç
Parlanmento Başkanı : Beçelov İlyas Borisoviç Parlamento Başkan Yrd : Fedçenko Ludila Mihaylovna Parlamento Başkan Yrd : Boziyev Natbi Magomedoviç
Başbakan : Yarin Andrey Yaniaminoviç Başbakan 1. Yardımcısı : Thazaplijev Murat Tuleviç Başbakan Yrd : Dışekova Madina Ruslanovna Başbakan Yrd : Çeçenov Anuvar Ahmatoviç Bayındırlık ve İskan Bakanı : Afaşagov Mihail Galinoviç Sağlık Bakanı : Bitsuyev Vadim Georgiyeviç Maliye Bakanı : Bişenov Azret Aliyeviç Ulaştırma Bakanı : Sunşev Anuvarbiy Abuboviç Ekonomi Ve Ticaret Bakanı : Musukov Ali Tahiroviç Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı : Erkenov Tembulat Huseynov İçiçişleri Bakanı : Tomçak Yuri İosifoviç Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı : Tübiyev Albert İshakoviç Kültür ve Enformasyon Bakanı : Tutov Zaur Najidoviç Sanayi ve Enerji Bakanı : Uyanayev Kazım Hacı Muratoviç Turizm Bakanı : Firov Ruslan Borisoviç Çevre Bakanı : Şipov Vladimir Anatoliyeviç Eğitim ve Bilim Bakanı : Şhagapsoyev Safarbiy Hasanbiyeviç Hazine Arazileri ve Mülkleri Bakanlığı : Sohov Muhamed İsmaliloviç Spor ve Beden Eğitimi Dev. Kmt. Bşk : Kardanov Murat Nausbiyeviç Gençlik ve STK`lardan Sor. Dev.Kmt. Bşk. : Paştov Boris Sultanoviç
İDARİ BİRİMLER VE YERLEŞİM Kabardey-Balkar`da Nalçik, Prokhladny ve Baksan kentsel yönetim alanlarıdır. Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler (% 55.3), ardından Ruslar (%25.1) yerleşmişlerdir. Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar (% 11.6), bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik`te oturur, Sovetskiy rayonunda ağırlığı oluşturur. Yerleşim birimlerinden Zol (kent tipi yerleşim Zalukokoaje), Baksan (idari merkezi Baksan kasabası), Çegem, Çerek (kent tipi yerleşim Kaşkatau), Urvan (Nartkala)ve Ter (Terek), Lesken (Anzorey) rayonları Kabardey ağırlıklı; Prokhladnenskiy (Prokhladny) ve May (Mayskiy) rayonları Rus nüfus ağırlıklı, Sovetskiy Balkar ağırlıklıdır. Nalçik`te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler. Prohladnı kenti Rus, Elbruz (Tırnvauz) ise Balkar ağırlıklıdır. çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu,çoğunlukla Kabartay ve Ruslar`dan oluşur.
COĞRAFYA: Kabardey-Balkar Cumhuriyeti`nin komşuları; Güneyde Gürcistan, Kuzeyde Stavropol İli, Doğu`da Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti, Batı`da Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti`dir. Jeomorfolojik olarak Cumhuriyet`in toprakları üç bölüme ayrılır: dağlar, yükseklikler ve düzlükler. Dağlar, Cumhuriyet`in topraklarının yarısını oluşturur. Dağlar ve yükseklikler doğal kaynaklar, madensuyu kaynakları, otlaklar ve ormanlar açısından zenginken, düzlükler verimli toprak açısından zengindir. Güney kesim dağlıktır, en yüksek yer Elbrus (5.642 m; Kabartayca `Oşhamaho`, Balkarca `Mingi Tav`). Bu bölgede buzul alanlarının altında Alp tipi çayırlar, daha aşağıda, iğne yapraklı ve yaprak döken ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur. Kuzeye doğru 500-700 metre yüksekliklerdeki yerlerde yaprak döken ağaçlı ormanlar yayılır. Vadiler çayır, kuzeydeki düzlükler steplerle kaplı verimli tarım topraklarını oluşturur. Kafkas Dağlarındaki buzul ve karlarla beslenen, hızlı akışlı çok sayıda ırmak kuzeye doğru akarak Terek Irmağına dökülür. Başlıcaları Malka, Baksan, Çegem, Nalçik, Çerek ve Lesken ırmaklarıdır. Ilıman bir kara iklimi görülür:Nalçik`te Ocak ayı ortalaması - 4 derece,Temmuz ortalaması da + 22 derecedir. Isı yükseltiye göre düşer. Yıllık yağış tutarı Kabardey Ovasında 600 mm`nin altına iner, bu nedenle tarımda sulama gerekir. Yaklaşık 185.000 hektarlık bir alanı kapsayan orman örtüsü mevcuttur. Fauna, vahşi hayvan ve kuş çeşitliliği açısından zengindir.
NÜFUS Nüfusun % 56.6`sı kentlerde, % 43.4`ü köylerde yaşar. Nüfusun % 46.9`u erkek, % 53.1`i kadındır. KABARDEY-BALKAR Cumhuriyeti Nüfus Yapısı - 2002
Not: Nüfusu 1000`in altında olanlar "diğer" hanesine dahil edildi.
Nüfus yoğunluğu Rusya ortalamasının 7 katı olan olarak kilometrekareye 63 kişidir.
DİL Kabardey-Balkar`da konuşulan dil Kabardeyce, Rusça ve Balkarca`dır. Kabardeyce, Adige dilinin doğu kolunu oluşturur. Kabardey ve asıl Adıge dilleri, Kuzeybatı Kafkas dil ailesine girer. Günümüzde Suriye, Ürdün, Türkiye ile Rusya Federasyonu`ndaki Kabardey - Balkar, Karaçay - Çerkes ve Adıgey cumhuriyetlerinde, Krasnodar ve Stavropol kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyce`nin dört ana lehçesi vardır: Asıl Kabartay (Baksan), Mozdok Kabartay (Kuzey Osetya Mozdok rayonu), Besleney (Karaçay-Çerkesya`da ve Krasnodar krayında ikişerden toplam 4 köy) ve Kuban Kabartay (Adıgey`de 4 köy). Kabartay edebiyat dili asıl Kabartaycanın Baksan ağzından geliştirilmiştir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap, 1924-36 arası Latin alfabelerini kullanmıştır. 1936`dan beri Kiril (Rus) alfabesini kullanmaktadır ve diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi çok karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Balkarlar Ural-Altay dil ailesinin, Türk kolu olan Kıpçak grubunun bir boyu olan Karaçaylılara çok yakın bir dili konuşurlar. Balkarca va Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır.
EKONOMİ Kabardey-Balkar ekonomisinde GSMH`nin % 60`ından fazlasını sanayi sektörü oluşturur. Endüstrisinin en önemli özelliği Nalçik, Tırnyauz, Prokhladny, Terek, Baksan ve May gibi bazı endüstriyel merkezlerde yoğunlaşmış olmasıdır. Ağır sanayi, elektrik enerjisi üretimi ve metalurji önemlidir. Makine yapımı da gelişmiştir. Petrol çıkarma ekipmanları, çeşitli tiplerde elektrik kabloları, elmas cihazları, suni deri, film materyaller ve daha pek çok şey bunlar arasındadır. Bu emtia, hem iç, hem de yabancı pazarlarda büyük bir talep görmektedir. Cumhuriyette tarım gelişmiştir. Kabardey düzlüğünde buğday, mısır, darı ve ayçiçeği yetiştirilir. Dağların eteklerinde de sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Ayrıca hayvancılık da yapılmaktadır. Dağ köylerinde zengin otlaklar vardır. Finans ve ham madde bağlamında ekonomi, içinde demir olmayan cevherler, petrol ve doğal gaz, çeşitli madeni ve kimyevi ham maddeler, çeşitli mineral ve temiz su kaynakları, değerli inşa materyallerine dayanmaktadır. Bütünde, 40`tan fazla mineral yatağından faydalanılmakta ve kullanımdaki mineral kaynaklarının günlük debisi 12.000 metreküpü aşmaktadır. Yatakların birkaçı ölçüm ve tip açısından kesinlikle emsalsizdir. Dünyanın en büyüğü Tırnuvaz GOK (madencilik ve filiz zenginleştirme kombinesi), dünyanın en zengin tungsten ve molibden filizi yataklarını işlemektedir. Ayrıca kurşun, kalay, arsenik, bakır, demir filizi, kömür, petrol, süngertaşı, volkanik ponza taşı ve külleri, fosfor, marn, alçıtaşı, kireçtaşı, floridin ve yanmaz tuğla çamuru yatakları da vardır. Kabardey - Balkar Ülke dağ turizminde ilerlemekte olup tüm Rusya çapında ve uluslararası alanda bir turizm, tırmanış ve kayakçılık merkezidir de. Turizm merkezleri, Alpin kampları ve konforlu oteller mevcuttur. Kayak merkezlerinin, Batı Avrupa`daki meşhur turizm ve kayakçılık merkezlerinden hiç de aşağı kalır yanı yoktur, hatta pek çok açıdan onların da fevkindedir. Cumhuriyet`in dinlence merkezleri, sağlık sorunları yaşayan insanlar için ılıcalar temelinde oluşmuştur. Bu, Cumhuriyet`in ekonomik potansiyelinin önemli bir parçasıdır. Dağların yüksek kesimindeki Prielbrussje mıntıkasında bulunan bir merkez de astım hastalıklarının tedavisinde hizmet vermektedir. MODERN EDEBİYAT Ocak 1922`de RSFSC`ne bağlı Kabardey - Balkar Özerk Oblastı`nın kurulmasıyla resmen yazılı yaşama geçildi. İlk alfabeler Arap harflerine dayanıyordu, ardından Latin, 1936`da da şimdi kullanılan Kiril asıllı alfabelere geçildi. İlk Kabardey yazar Şore Negume`dir (1794-1844), ilk `Adıge Grameri` ile el yazması "Adıge Halkının Tarihi` adlı yapıtları bıraktı. Daha sonra halk ozanı Beçmırze Paşe (1854-1936), Ali Şogentsuk (1900-42) yetişti. A. Şogentsuk`un "Kambot ile Latse" adlı manzum romanı ünlüdür. Bunları Alim Kişoko, Betal Kuaş, Askerbıy Şorten gibi şair ve yazarlar izledi. Zavır Nalo ve Zıramuk Kardenguş da Nart destanı parçalarının derlenmesinde ve eleştiri alanlarında çalıştılar. Balkar edebiyatının ünlü kişileri arasında 1945`te Orta Asya`da sürgünde ölen ve ölümüne değin halkına moral veren Kazım Meçiyev (1859-1945)ile şair Kaysın Kuliyev sayılabilir. (Site içinde Bkz. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti dosyasında modern Edebiyat bölümü)
EĞİTİM ve KÜLTÜR Kabardeyce ve Balkarca, resmi diller olarak, Rusça yanında ilk ve orta dereceli okullarda okutulmakta, Nalçik`teki Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi`nde incelenmekte ve öğretilmektedir. KBC`de Üniversiteler ve bölümleri: -Kabardey-Balkar Devlet Zirai Bilimler Akademisi Ekonomi Fakültesi Maliye Fakültesi Muhasebe ve Denetim Fakültesi Kamu Yönetimi Fakültesi Ticaret Fakültesi Enerji ve Mekanik Fakültesi Veterinerlik Fakültesi Ziraat Fakültesi Çevre Fakültesi -Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi 13.000 Öğrencisi mevcuttur. Matematik Fakültesi Fizik Fakültesi Mühendislik Fakültesi Tıp Fakültesi Pedagoji Fakültesi Fizik Kültürü ve Spor Fakültesi Mikroelektrik ve Bilgisayar Teknolojisi Fakültesi Enformatik ve İşletme Fakültesi Hukuk Fakültesi Kimya Fakültesi Biyoloji Fakültesi Filoloji Enstitüsü Sosyal-Humanitar Enstitüsü Kabardey-Balkar, modern sanatın kazanımlarıyla insanlarının tarihi geleneklerini birleştiren çok önemli bir kültürel potansiyele sahiptir. Cumhuriyet`te profesyonel ve amatör tiyatrolar, koreograafik ve folklör toplulukları ve devlet filarmonisi vardır. Geleneklerdeki zenginlik, Kabardin-Balkar`ın ulusal sanatı varlığını bugünün esnaf ve zanaatkarlarının uygulamalı sanatlarının ürünleri üzerine tesis etmiştir. En gelişmiş olanları kuyumculuk ve nalbantlık zanaatlarıdır. Cumhuriyet`in tarihi ve kültürü ile ilgili fazlasıyla zengin arşiv ve etnografik materyaller Ulusal Müze`nin ve 140.000 parçayı barındıran yedi şubesinin stoklarındadır. Kabardey ve Balkarların kendi dillerinde söyledikleri Nart Destanları ünlüdür. Destan, masal, menkıbe, şarkı ve öykü biçimindeki halk söylentileri çoktur. Bunların önemli bir bölümü kayıt altına alınmış ve yayınlanmıştır. Bu söylentiler, Kabardeyler arasında "geguak`o ve vısak`o" adı verilen şarkıcı ve çalgıcılardan oluşan gezici topluluklar tarafından yaşatılmış ve günümüze getirilmiştir. Bu topluluk üyeleri çok sayılırdı.
Kaberdey- Balkar Cumhuriyeti`nde yayınlanan Gazeteler: *Adige Psale(Adiğe Sözü) (Eski ismi Lenin Ğog), Kabardeyce, 1924 den beri devlet tarafından, haftada 5 kez yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Hafitze Muhammed, Tirajı 12 000
* Zaman (Eski ismi Lenin`in Colu), Balkarca, 1924 den beri devlet tarafından, haftada 5 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Attayev Jamal, tirajı 4000
* Gazeta Yuga (Güney Gazete), Rusça, özel gazete,1995 den bu yana haftada 1 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: M.Bitokov, tirajı 22.500
* Kabardino- Balkarskaya Pravda (Kabartay-Balkar Gerçeği), Rusça, 1921 den bu yana devlet tarafından haftada 5 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Kudayev Vladimir, tirajı 20.000
* Eck., Rusça, Yahudi Kultür Merkezi "Tovuşi" tarafından haftada 1 kez yayınlanıyor, ücretsiz dağıtılıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Vera Perelgut, tirajı 1000
* Mk- Kavkaz, Rusça, Karaçay-Çerkes, Kaberdey- Balkar, Kuzey -Osetya, Stavropol Eyaleti, İnguşetya, Çeçenistan da haftada 1 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Harun Akbayev, Tirajı 15.100
* Narodi Kavkaz (Kafkasya Halkları), Rusça, 1997 den bu yana haftada 1 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Arthur Kotsoyev
* Severniy Kavkaz (Kuzey Kafkasya), Rusça, özel gazete, 1990 dan buyana haftada 1 gün tüm Kuzey Kafkasya`da yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Ali Kazihanov, Tirajı 27000
* Sovyetskaya Maladoj (Sovyet Gençliği), Rusça, devlet tarafından 1939 dan bu yana haftada 1 gün yayınlanıyor. Genel Yayın Yönetmeni: Muhammad Kardanov, tirajı 16.600
SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI
*KBC İnsan Hakları Merkezi Başkan: Valeri Naziroviç Hatajuko İrtibat: Moscow 6-19, Nalchik/KB - Rusya 360000 telefaks: 40-65-82 E-mail: adige@mail.ru *Memorial İnsan Hakları Derneği - KB Şubesi Başkan: Svetlana Viktorovna Turchina İrtibat: Kirov 3--/27, Nalchik/KBC - Rusya Tel. 86622 7-05-26
*Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Lider Merkezi (Cumhuriyet gençlik kamu organizasyonu) Başkan: Natalya Vasilyevna YANINA İdari Direktör: Marina Ruslanovna SASIKOVA İrtibat: Chechenskaya 21-2 Nalchik/Rusya Federasyonu 360024 tel. +7 86622 60365 e-mail: yanina_ayl@rambler.ru
*Gençliğin Sorunları Enstitüsü Başkan: Boris Sultanovich Pashtov (direktör) Akhokhova 137, Nalchik/Kabardin-Balkar - Rusya Tel. (8866) 2-40-42-25 e-mail: pbs@nm.ru
*Çatışma Alanlarının Çözümüne Katkı Grubu İrtibat: Moskova Genel Merkez Tel. (8-10095) 291-11-42 E-mail: ninis@online.ru *Tovushi - Musevi Ulusal Kültür Merkezi Başkan: Vera Perelgut Tel. 5-62-69 faks 44-36-10 E-mail: tovushi@mail.ru ------------------------------------------- Faydalanılan Başlıca Kaynaklar: - I. G. KOSIKOV &. S. KOSIKOVA,Kuzey Kafkasya: Sosy-Ekonomik Rehber - Kabardin-Balkar Sosyo-Ekonomik Rehberi - Kabardin-Balkar İdari Rehberi - Kabardin-Balkar STK Rehberi - Rusya Federasyonu İdari Rehberi - İnsan Hakları Enstitüsü, ve Enformasyon ve Araştırma Merkezi - Moskova/Rusya Federasyonu - MEMORIAL - İnsan Hakları Örgütü (kavkaz.memo.ru) - Rusya İnsan Hakları Derneği (zaprava.ru) - Rusya Üniversiteler Kılavuzu (http://www.vedomostivuz.ru/) - 2007 - Rusya Üniversiteler Rehberi (http://www.ed.vseved.ru/) - Kabardey-Balkarya, wikipedia.org - Özdemir Özbay, Dünden Bugüne K.Kafkasya, Ankara 1995 - Hayri Ersoy, Dili, Edebiyatı ve Tarihi ile Çerkesler, İstanbul,1993 - Kurul, Biz Çerkesler, Ankara, 2005 |
rı Temmuz 1942 - Ocak 1943 arası Alman işgaline uğradı. 1943`te Cumhuriyetin Balkar bölümü kaldırıldı, bir bölümü Gürcistan SSC`ne bağlandı ve bu boşalan yerlere bir Gürcü topluluğu olan "Svanlar" yerleştirildi. Balkarlar ise, Almanlarla işbirliği yapmak suçlamasıyla topluca Kırgızistan SSC topraklarına sürüldü.