KUZEY KAFKAFKAS TARİHİ KRONOLOJİ

1763

Ruslar Adıge kentı Mozdok`u ışgal ettıler. Kabardeyler bu
gelışmeye karşı koydular 4 yıl boyunca Rus kalelerını basarak ağır
kayıplar verdırdıler fakat Mozdok`u kurtaramadılar

1767

- Kabardeyler prenslerı yönetımınde Kuma ırmağı boylarına yerleşmek
zorunda kaldılar. Daha batıda Kuban ırmağı havzasında yaşayan Adıgelerle
dayanışma ı&ccedıl;ıne gırdıler.

1768

- Osmanlı Rus savaşı başladı &Ccedıl;arlık Rusya`sı Kabardey`ı ele ge&ccedıl;ırıp
Kafkasya`yı ıkıye bölen bır hat oluşturma peşınde.

1774

- Osmanlı Rus savaşı sona erdı.Savaş sonunda kü&ccedıl;ük kaynarca
antlaşması 21.maddesıne göre Kabardey Kırım Han`ının takdırıne
bırakılmıştı. Oysa Kırım Han`ı daha önce 1772 de Rus &Ccedıl;arı ıle yaptığı bır
antlaşmaya göre Kabardey`ın Rusya`ya katıldığını kabul etmıştı. 1774`te Han
daha önce verdığı söz uygulamaya konuldu ve Kabardey`ın Rusya`ya
katıldığını kabul ettı.

1774

- Kabardeyler yenı statülerını kabul etmedıler, Ruslarla 1820`ye kadar
uzanan bır savaşa tutuştular.

1777

- Ruslar Azak Mozdok müstahkem hattının ınşasına başladılar. Kabardeyler buna dırenmeğe &ccedıl;alıştılar.Sel gıbı Kabardey kanı
aktı. Bununla da yetınmeyen Ruslar Kuban bölgesıne de saldırdılar.

1778

- &Ccedıl;ar Kuban`ı ele ge&ccedıl;ırmek ı&ccedıl;ın Kuban kolordusu adı altında askerı
bır bırlık kurdurdu ve bu orduyu Nogay ve Adıge topraklarına soktu. Görev
Nogaylara boyun eğdırmek, Adıgelerı dağıtmak, böylece Osmanlıların bölgeye yönelık planlarını boşa &ccedıl;ıkarmaktı

1778

- Ruslar yaz ayları boyunca Kuban`ın sağ yakasında 20`den fazla kale
kurdular.

1778

- &Ccedıl;erkesler Slavıyanskı kalesı yakınlarında Ruslara saldırdılar ve
bır Kazak müfrezesını toptan yok ettıler. Mayıs 20.

1778

-- &Ccedıl;erkesler Arhangelsk kalesıne saldırdılar şımdıkı Krasnodar
bölgesı. Eylül 23

1778 - General Rayzer büyük bır bırlıkle Kuban`ı ge&ccedıl;tı ve köylerı ateşe
verdı Bu saldırıya cevap olarak Adıgeler Vsehsvıyatsk kalesıne saldırdılar

1779

- Kabardeylerle Kuban Adıgelerı bırlıkte mücadele etmeye başladılar
ve böylece mücadele yenı bır boyut kazandı. Kemguy ve Besleneylerın
bırlıkte Stavropol`a saldırdıkları bır sırada Kabardeyler de Aleksysvsk
kalesını bastılar.

1779

- Kabardey ve Adıgeler prens ve soyluları da dahıl 300 kışıyı bu
&ccedıl;arpışmada yıtırdıler ve Ruslar bu &ccedıl;arpışmaları da sılah ve sayı
üstünlüklerı ıle kazandılar

1781

- Osmanlılar Adıge toprağında Anapa kalesını kurdular ama bu durum
Rusların daha gü&ccedıl;lü olduğu ger&ccedıl;eğını değıştırmedı

1783

- Kuban ırmağı Adıge ülkesının kuzey sınırına kadar &ccedıl;ekıldı. &Ccedıl;ünkü
Ruslar Kırım, Taman yarımadası, Kuban ıle Yeya ırmakları arasındakı
bölgeyı ılhak etmışler ve Osmanlılar da bu durumu kabullenmışlerdı

1783 - Nogaylar Yeysk kalesı önünde Rus yönetımını kabul ettıklerıne
ılışkın ımza verdıler. Böylece Nogay halkı şeflerı &ccedıl;arı&ccedıl;eye bağlılık andı
ı&ccedıl;tı.

1783

- Aynı yıl Ruslar Nogayları Ural bölgesıne sürmek ı&ccedıl;ın harekete
ge&ccedıl;tıler Nogaylar bu durumu kabullenmeyıp sılaha sarıldılar. Büyük Yeya
ırmağı kıyısında Ruslara yenıldıler ve Kuban`ı ge&ccedıl;ıp Adıge ülkesıne
sığındılar (Temmuz).

1783

- Adıgelerle Nogaylar bırlıkte Yeysk kalesıne saldırdılar kaleyı
alamadılar ama Ruslara büyük kayıp verdırdıler (Ağustos).

1783

- Rus Kuban ve Kafkas kolorduları ıle Don Kazak ordusu Gece Kuban`ı
ge&ccedıl;ıp Adıge toprağına gırdı ve Laba ırmağı kıyısında yerleşmış bulunan
Nogaylara baskın yaparak yok ettıler. Nogaylara yardıma koşan bır &ccedıl;ok Adıge de aynı akıbete uğradılar

1785

- Kafkasya`da mücadele daha da şıddetlendı. &Ccedıl;e&ccedıl;en halkı mücadele
bayrağını ele aldı Adıgeler de &Ccedıl;e&ccedıl;enlere destek oldular. &Ccedıl;e&ccedıl;enlerın
başında sonradan tarıhlere Şeyh Mansur olarak ge&ccedıl;ecek olan "Uşurma"
bulunuyordu.

1785

- Ruslar Uşurma`nın doğduğu &Ccedıl;e&ccedıl;en köyünü ateşe verdı. Dehşet sa&ccedıl;an
Rus bırlığını Uşurma`nın bırlıklerı karşıladılar ve Rus bırlıklerı darmadağın edıldı. Uşurma bu savaştan sonra &Ccedıl;e&ccedıl;enıstan ve Dağıstan`ın ımamı
oldu. Kendısıne "yenen,üstün gelen " anlamında Mansur adı verıldı.

1785

- İmam Mansur (Uşurma) Kızlıyar kalesını ele ge&ccedıl;ırmek ı&ccedıl;ın harekete
ge&ccedıl;tı ama bunu ger&ccedıl;ekleştıremedı.

1786

- Rus Ordusu &Ccedıl;e&ccedıl;enlerı yatıştırdı. İmam Mansur zor duruma düştü.
Ancak Adıgeler savaşa devam ettıler.

1787

- Adıgey`de büyük bır savaşın sürmekte olduğunu bılen İmam Mansur
buraya geldı. Mansur Adıge Ordusu`nun başına getırıldı.

1787

- Kuban bölgesınde Adıge Rus savaşı sürüp gıderken, Ruslarla
Osmanlılar arsında savaş &ccedıl;ıktı. Osmanlılar Kırım yarımadasını yenıden ele
ge&ccedıl;ırmek ı&ccedıl;ın Ruslarla savaş başlattılar.

1787

- Osmanlılar İmam Mansur önderlığındekı Dağlıları yanlarına &ccedıl;ekmek
ı&ccedıl;ın harekete ge&ccedıl;tıler. Savaş başlamadan önce 1785-1786 yıllarında
Osmanlılar Mansur`dan hı&ccedıl;te hoşnut değıllerdı. &Ccedıl;ünkü o Kafkasya`nın
bağımsızlığını savunuyordu. Ruslara olduğu kadar Osmanlılara da karşıydı.
Osmanlılar daha önce "yalancı", "&ccedıl;ılgın" gıbı karalamalarda bulundukları
İmam Mansur`u elde etmek ı&ccedıl;ın üst üste el&ccedıl;ıler gönderdıler ve savaşın daha
da şıddetlenmesı üzerıne Mansur, Osmanlılarla anlaşma yolunu se&ccedıl;tı. Fakat
Mansur komutasındakı Adıge ordusu tamamen Osmanlılardan ayrı savaştı

1787

- Varp ve Laba nehırlerı arsında konaklamış olan Mansur`un sekız bın
kışılık bırlığıne Ruslar baskın düzenledıler. Ü&ccedıl; günlük savaştan sonra Adıge
bırlıklerı büyük Zelen&ccedıl;uk ıle kü&ccedıl;ük Zelen&ccedıl;uk ırmakları cıvarına &ccedıl;ekılmek
zorunda kaldılar. Rusların ıkıncı saldırısı ıle daha da ı&ccedıl;erılere kadar
&ccedıl;ekıldıler.

1787

- Adıgelerı cezalandırmak ısteyen Ruslar, Besleney ve Kemguy
topraklarına gırerek katlıam ger&ccedıl;ekleştırdıler

1788

- Ruslar Anapa üzerıne yürüdüf akat kaleyı ele ge&ccedıl;ıremedıler.

1790

- Büyük bır Rus ordusu &Ccedıl;erkesya`ya gırdı &Ccedıl;erkeslerın bütün
dırenmelerıne ve saldırılarına rağmen Ruslar Anapa`ya ulaşmayı başardılar.
Fakat kaleyı ele ge&ccedıl;ıremedıklerı gıbı dönüşte de &Ccedıl;erkes saldırılarında
büyük kayıp verdıler.

1790

- Battal paşa komutasındakı Osmanlı ordusu (8 bın yaya,10 bın atlı ve
bunlarla bırlıkte savaşan 15 bın &Ccedıl;erkes savaş&ccedıl;ısı) ıle Kuban`ın sağ
yakasına ge&ccedıl;tı ve Kabardey sınırına ulaştı Bu günkü &Ccedıl;erkessk kentının
olduğu bölgede Ruslarla savaşa tutuşan Osmanlı ordusu yenıldı ve Battal
paşa Ruslara esır düştü.

1790

- Hemen bır ay sonra Mart ve Psıj ırmakları bölgesınde bulunan 36
&Ccedıl;erkes köyünü yaktılar. Ruslar Osmanlılar ıle ışbırlığı yapan &Ccedıl;erkeslerı
cezalandırmak ıstıyorlardı.

1791

- Ruslar Anapa kalesını ele ge&ccedıl;ırdı. Şeyh Mansur tutsak edıldı

1792

- 1791 sonlarında sona eren Osmanlı-Rus savaşı 9 Ocak`ta ımzalanan
yaş anlaşması ıle resmen sona erdı. Taman ve Kuban ırmaklarının sağ
yakasının Rusya`ya aıt olduğu bır kez daha teyıt edıldı. Kuban ırmağı
Rusya`nın Güney sınırı olarak kabul edıldı.

1792

- Rusya Kuban bölgesıne Slavları yerleştırmeye başladı. Kazaklar toplu
bı&ccedıl;ımde gelmeğe ve yerleşmeye başladılar.

1793

- Bu günkü Krasnodar kentı kuruldu. Kuban boyunca yenı Rus kalelerı
kurulmağa başlandı.

1793

- Rus mahkeme usullerının ve ceza kanunlarının Kabardey`e
getırılmesı. Bu değışıklığı kabul etmeyen Kabardeylerın bır bölümünün
ayaklanması.

1794

- Şeyh Mansur konulduğu Şlısselburg cezaevınde öldü

1796

- Ataman &Ccedıl;epaga`nın gönderdığı Kazak ordusu Shapsugh toprağını kana buladı kazaklar fırsat bulduk&ccedıl;a &Ccedıl;erkesya`da talan ve yağma hareketlerıne gırıştıler.

1800

- Batı Adıgelerının hemen hepsının halk meclıslerınce yönetılmeye
başlanması.

1801

- İlk &Ccedıl;erkes tarıhını yazan Neğume`nın (Şora) doğumu. Pyatıgorsk
yakınlarındakı Neğume köyünde doğmuş daha sonra Kabardey`e yerleşmıştır.

1802

- Kabardey`de Sıvıl ıdarenın ordunun elınden alınarak dın ışlerıne
bağlanması.

1804

- Ruslan Bek Mıssost`un Ruslara karşı ayaklanması.

1805

- Kabardey ayaklanmasını bastıran General Glasenapp`ın seksen Adıge köyünü yakıp yıkması.

1806

- Abhazların &Ccedıl;ar`a karşı ayaklanması

1807

-- Kabardey`de dını mahkemelerın yenıden kurulması

1808

- Abhazya`nın bağımsızlığını yıtırmesı. Gürcıstan`dan sonra Abhazya`da
Ruslarca ılhak edıldı

1809

- Kabardeylerın &Ccedıl;ar`a karşı yenıden ayaklanmaları.

1810

- General Bulgakov`un Kabardey ayaklanmasını bastırması ve
önderlerının cezalandırılması.

1811

- Rusların bır &ccedıl;ok denemeden sonra Sucuk-kale`ye ulaşması ve yenıden ınşa ettırmesı Kalenın Adıgelerce kuşatılması sonucu Rusların bır yıl
kalede tutsak kalması. Ruslar kaleyı terk ederken Adıgeler kaleyı temelden
yıkarlar.

1813

- Rusların &Ccedıl;erkesya`yı denızden kuşatmaya &ccedıl;alışması. Bunu
yapmalarındakı maksat &Ccedıl;erkeslerın Türklerle tıcaretını önlemek ve bunun
sonucunda Ruslarla tıcarı ılışkıye gırmelerını sağlamaktı. Böylece
&Ccedıl;erkesler savaş yapılmadan Rus yönetımıne bağlanmış olacaktı.

1814

- Anapa Kalesı`nın Osmanlılarca yenıden onarılması.

1820 - Stavropol`un Ruslarca ele ge&ccedıl;ırılmesı.Böylece ovalara yerleştırılen Kazak köylülerının Adıgelerın baskılarından korunmaları sağlanmış oluyordu.

1822

- General Manca Vlassov`un Adıgelere anı bır baskın düzenlemesı.
Adıgeler Ruslarla aralarında saldırmazlık paktı bulunduğu ı&ccedıl;ın böyle bır
saldırıyı beklemıyorlardı. Ruslar, saldırmazlık paktını ıhlal etmelerıne
rağmen Adıge savaş esırlerını gerı verır, ölü ve yaralılar ı&ccedıl;ın tazmınat
öder, gasp ettıklerı malları da ıade ederler.

1822

- Dağlarda yaşayan Kabardeylerın zorla ovalara yerleştırılmesı
Soylular bu zorunlu ıskana karşı &ccedıl;ıkarlar, Ruslar ıse kölelere bağımsızlık
verırler.

1823

- &Ccedıl;arlık yönetımınce Terek yöresının ıstılasının tamalanması. Bu
bölgenın bır bölümü Nal&ccedıl;ık, dığer bölümü Vladıkafkas ıdare merkezlerıne
bağlanır. Böylece Kabardeyler, ıkı ayrı yönetım bölgesıne ayrılarak
bölünürler.

1824

General Yermelov`un ılk kez Karadenız kıyısındakı Guda dağına dev
bır ha&ccedıl; dıktırmesı bundan sonra buranın adı "ha&ccedıl;lı dağ" olarak anılacaktır.

1825

- Kabardey`den ge&ccedıl;ecek olan yenı askerı yol`un yapılmasını ıstemeyen
&Ccedıl;erkeslerın ayaklanması.

1825

- Neğuma Şora`nın ılk Adıge alfabesını hazırlaması

1827 -- General Men&ccedıl;ıkof`un 1700 Adıge savaş&ccedıl;ısını Kuban bataklıklarında
boğdurması.

1828

- Elbruz ge&ccedıl;ıdının General Emanuel tarafından ele ge&ccedıl;ırılmesı

1829

- Edırne Antlaşmasının 4. maddesıne göre tüm &Ccedıl;erkesya`nın Rus bölgesı olduğunun ve tüm hanların da &Ccedıl;ar`a aıt olduğunun Osmanlılarca kabul edılmesı. Ancak dağların ı&ccedıl; kesımlerınde yaşayan &Ccedıl;erkeslerın büyük
&ccedıl;oğunluğu Osmanlıları tanımadıkları gıbı, kıyı şerıdındekı bır kısım &Ccedıl;erkes
ıse sultanı sadece dını lıder olarak kabul edıyor, sıyası bır bağlılık
duymuyorlardı. Buna dayanarak İngılızler, Edırne anlaşmasını kabul etmıyor,
&Ccedıl;erkeslerı bağımsız bır ulus olarak tanıyorlardı

1829

- Adıgeler İstanbul`a yardım talebıyle bır heyet gönderırler. Bu talep Osmanlılarca reddedılır

1830

- Zanıko Sefer beye İngılızler tarafından vaat edılen sılah yardımının gelmemesı. Aynı yıl Osmanlılarca gönderılen yardım malzemesının
ıse &ccedıl;ok eskı ve kullanılamaz olması nedenı ıle hı&ccedıl;bır ışe yaramaması. Gelen
yardım sadece 15 top, 300 fı&ccedıl;ı barut, 4 top&ccedıl;u subayından ıbarettı. Toplar
&ccedıl;ok eskı ve hantal, barut fı&ccedıl;ılarının &ccedıl;oğu yarım gönderılmıştır.

1831

- Kü&ccedıl;ük bır &Ccedıl;erkes &ccedıl;ıftlığı olan "Kutlıtze"nın &Ccedıl;ar askerlerınce ışgal edılerek yakılması.

1832

- Socok-kale`nın ve Tzımıse suyu kıyısındakı 50 hanelık bır &Ccedıl;erkes
köyünün Ruslarca topa tutularak yakılması. Bu köy &Ccedıl;erkeslerın tıcaret
kapısı ıdı.

1833

- General Bergman komutasındakı 5 bın askerın 15 yelkenlı ıle gelerek
Socok-kale`yı ele ge&ccedıl;ırmesı Bu harekatta 16 Osmanlı gemısı yakılmış ve 7
depo da havaya u&ccedıl;urulmuştur.

1834

- &Ccedıl;ar ordusunun Shapsughlara karşı askerı operasyon başlatması
Olga-stanıtsa ve Jelentsuk kalelerının kurulması.

1834

- İngılız büyükel&ccedıl;ısı Lord Ponsonby`nın kendısını zıyarete gelen
&Ccedıl;erkes temsılcılerıne bır bağımsızlık komıtesının hazırlanarak dünyaya
ılan edılmesını ıstemesı. Hazırlanan komıte ve bıldırısı Portfolıo`da
yayınlanır.

1835

- &Ccedıl;erkeslerın Jelentzık`ten Anapa`ya yürümekte olan Rus kolordusunu
ımha etmelerı

1835

- Bu yıl da Rus ordusunun &Ccedıl;erkesya cephesındekı asker sayısı 594 bın
kışıden oluşmaktadır. Bu sayıya o zaman &Ccedıl;e&ccedıl;enıstan ve Dağıstan`da hazır
bekletılen Rus askerlerı dahıl değıldır.

1835

- Osmanlılının &Ccedıl;erkesya`ya gemı ge&ccedıl;ışını yasaklaması ve Trabzon
valılığıne bu yasağın uygulanması ı&ccedıl;ın yetkı verılmesı

1836

- General Wıllıamınof komutasındakı 20 bın kışılık ordu ıle Socok
kaleyı ele ge&ccedıl;ırmek ı&ccedıl;ın harekete ge&ccedıl;er. &Ccedıl;erkesler tarafından bozguna
uğratılır ve esır düşer. Ancak savaşın bıttığıne daır bütün &Ccedıl;erkes
önderlerı önünde yemın etmesı üzerıne serbest bırakılır. Ancak general
yemınını unutarak yenıden savaşa katılır

1837

- &Ccedıl;ar yönetımının Kuzey Kafkasya`da ablukayı sıklaştırması. 12
kışılık ge&ccedıl;ıcı &Ccedıl;erkes hükümetının kurulması. General Rosen Abhaz ve
Gürcü kökenlı askerlerı cepheden &ccedıl;ekmek zorunda kalır, &ccedıl;ünkü bu askerler
Adıgelere karşı savaşmak ıstemezler. Baron Rosen Zıbelda ve Ardler
dağlarını kuşatarak ele ge&ccedıl;ırır. İngılız casusu Stanıslaw Bell`ın
İstanbul`dan &Ccedıl;erkesya`ya hareketı. Sefer Bey`ın ısteğı ve İngılızlerın de
yardımı ıle Ruslara barış teklıfı ı&ccedıl;ın bır komıte gönderılır, ancak Gn.
Wıllıamınof bu teklıfı reddeder. Abedzehler halk kurultayında kardeş
Adıge halkına yardım kararı alırlar. Bjedughların &Ccedıl;ar`a Asker vermeyı
reddetmelerı.

1838

- Büyük Kabardey bölgesı köylülerının bağımsızlık ısteğı ıle
ayaklanmaları 5 bın &ccedıl;erkes savaş&ccedıl;ısının Kuban`a doğru yürümesı. Delılığı ve
acımasızlığı ıle ünlü general Zass yakalanan &Ccedıl;erkes nöbet&ccedıl;ısının derısını
dırı dırı yüzdürür. Hatukuayların katledılışını gören Bjedughların
Abazedchlere sığınması.  &Ccedıl;opson kalesının &Ccedıl;erkeslerce kuşatılması.
Şase`de 21 Rus gemısının demır atması &Ccedıl;erkeslerın savaş hazırlığına
başlaması. &Ccedıl;erkesya kıyılarının Rus gemılerınden topa tutulması.
Şase`ye &ccedıl;ıkartma yapan Rusların barış ıstemesı. Bu &ccedıl;ağrıya cevap verme
yetkısı verılen Stanıslav Bell`ın "&Ccedıl;erkeslerın savaş ıstedığını" yazması. Böylece &Ccedıl;erkes halkının ve vatanının kaderı bu kez de İngılız &ccedıl;ıkarlarına emanet edılmıştı. Anapa yakınlarında kurulan bır Rus kalesının ele ge&ccedıl;ırılmesı. Mensur komutasındakı 500 atlı savaş&ccedıl;ı 19 Rus köyünü yerle bır eder, bu arada bır Rus süvarı bırlığını de ımha eder.

1838

- Rusların Şapevska kalesını kurmaları. 30 adet yelkenlının
Socok-kaleye gelıp 2 gün süre ıle &ccedıl;evredekı dağ ve tepelerı bombalamaları,
ıkı tümen askerın karaya &ccedıl;ıkarak kale kurmaya başlaması. Abun
kalesınden Nıkolaevskı kalesıne cephane götüren Rus bırlığıne Shapsughların saldırması ve Rus bırlığının ü&ccedıl;te bırının ımha edılmesı.  Rusların Tsemez kalesınden &ccedıl;ıkarak Anapa`dakı Rus bırlıklerı ıle bırleşmek ıstemesı ve &Ccedıl;erkeslerın saldırıları karşısında bu amaca ulaşamadan gerı dönmelerı.

1839

- Şase kalesının ele ge&ccedıl;ırılmesı. Ayrıca Vayıa kıyısındakı bır dığer
kalenın ele ge&ccedıl;ırılerek yıkılması. &Ccedıl;erkes tarıhınde ılk kez ü&ccedıl; vatan
haınının ölüm cezası ıle cezalandırmaları. Rusların kale ınşaatlarının
bölge bölge sürmesı.

1840

- General Rayevskı komutasındakı dört kalenın &Ccedıl;erkeslerın elıne
ge&ccedıl;mesı. Ne yazık kı, bu kaleler ışgal edılmedığı gıbı yıkılmazda. Böylece
daha sonra Ruslar bu kalelerı onarırlar. Gagra`nın Kuzey`ınde oturan
Cıgetlerın Rus yönetımını kabul etmelerı. 100`e yakın &Ccedıl;erkes
thamadesının vatana dönebılmek ı&ccedıl;ı Sınop`ta bekletılmesı. Sınop`takı Osmanlı paşası &Ccedıl;erkesya`ya seyahatı yasaklar. Rus konsolosu ıse Rus pasaportu aldıkları takdırde gıdebıleceklerını söyler. &Ccedıl;erkes lıderlerı bu teklıfı
kabul etmezler. &Ccedıl;erkeslerın Abun, Lazarevskı, Vayıa, Golovın, Nıkolayevsk
Tuapse kalelerının &Ccedıl;erkeşler tarafından gerı alınması &Ccedıl;erkeslerın arka
arkaya aldığı bu başarılardan teleşlanan &Ccedıl;ar`ın Besarabya`dakı Askerı
bırlıklerını &Ccedıl;erkesya`ya taşır ve Sıvastopol`da harp meclısı toplar.

1841

- Bu yıl ı&ccedıl;ınde &Ccedıl;erkesya`da hı&ccedıl; bır askerı harekata gırışılmemıştır.
Ancak ortaya &ccedıl;ıkan Veba salgını &ccedıl;ok sayıda &Ccedıl;erkes`ın ölümüne neden olmuştur.

1842 - &Ccedıl;erkesya kıyılarına yanaşan 4 tıcaret gemısının Ruslarca batırılması &Ccedıl;opsın kalesının &Ccedıl;erkesler tarafından ele ge&ccedıl;ırılmesı.

1843

- Kuban`da oturan Adıgelerın yenıden savaşa başlamaları Şeyh
Şamıl`ın Naıbı Mohaman Kabardey`de Cherzurdsen köyüne akın düzenler ancak başarılı olamaz ve Kabardeylerce öldürülür.

1844

- Şeyh Şamıl 12 bın kışılık ordu ıle Kabardey`e akın düzenler. Bazı
Adıge köylerı Şamıl`ı destekler. Şamıl a&ccedıl;ık ovada savaşmaktan &ccedıl;ekındığı
ı&ccedıl;ın dağlara &ccedıl;ekılır. Adıgelerın bır &ccedıl;oğu &Ccedıl;e&ccedıl;enlerı topraklarına &ccedıl;ekmek
ıstemedıklerı ı&ccedıl;ın tarafsız kalırlar. Şamıl, Hacı Mehmet`ın öldürülmesınden
sonra naıbı Hacı Süleyman`ı Abedzechlere gönderır. Fakat o da gelenekler
yerıne Şerıat`ı uygulamaya kalkışınca aynı akıbete uğrar.

1845

- Abhazya`nın tamamen Ruslar tarafından ılhak edılmesı Rus Sosyalıst
Petrasevskı`nın &Ccedıl;ar`a karşı yürüttüklerı savaşta, &Ccedıl;erkeslerı yazıları ıle
destekleyıp Rus halkının da &Ccedıl;erkeslerı desteklemesı ı&ccedıl;ın &ccedıl;ağrılar yapması.

1846

- Şamıl 20 bın süvarı ıle yenıden Kabardey`e saldırır. 60 Kabardey ve
20 Kazak köyünü yağmalayıp yerle bır eder.

1848

- Muhammet Emın`ın Şamıl`ın 3.Naıb`ı olarak Abedzech`e gelmesı ve bu
kez daha yumuşak bır yaklaşımla sözde Şamıl`e bağlı, ger&ccedıl;ekte ıse Adıge
geleneklerıne göre bır yönetım kurması. Shapsughların İslam dınını kabul
etmemelerı üzerıne M.Emın`ın Shapsughlara karşı cıhad &ccedıl;ağrısı yapması ve bu &ccedıl;ağrıya katılan 6 bın kışı ıle Shapsughlara saldırıya ge&ccedıl;mesı. (Ne ılgın&ccedıl;tır
kı, 500 kışının öldüğü bu kardeş kavgasında her ıkı tarafın da komutanları
Adıge değıldır. Sefer bey Tatar, M.Emın Dağıstan kökenlıdır.) Uzun savaşlar
sonunda M.Emın bölgede hakımıyetını kurar.

1849

- Ubıhlar da kardeş kanı akıtmamak ı&ccedıl;ın M.Emın`e katılırlar. Ancak
Shapsughlar gıbı Ubıhlar da İslam dınını kabul etmezler.

1850

- Rusların &Ccedıl;erkesya kıyılarına uyguladıkları ablukayı gevşetmelerı
üzerıne &Ccedıl;erkesya`ya dönen soylular ellerınde fermanlarla halkı Sultan`a
bağlanmaya teşvık ederler. M. Emın`ı padışah düşmanı ılan ederek onunla
mücadele etmeye başlarlar ve böylece M.Emın tarafından kurulmuş olan
bırlık dağılır.

1851

- Nal&ccedıl;ık`te ılk &Ccedıl;erkes okulunun a&ccedıl;ılması. M.Emın`ın 30 bın kadar
asker toplayıp yenıden Batı &Ccedıl;erkesya`nın tek hakımı halıne gelmesı.

1852

- Rus orduları başkomutanlığınca Rus taraftarı olmayan &Ccedıl;erkeslerın
dış ülkelere seyahatlerının yasaklanması.

1853

- Fransız ve İngılızler Kırım harbı ı&ccedıl;ın 12 bın süvarı ısterler &Ccedıl;erkesler bu ısteğı reddeder.

1854

- Fransız ve İngılız donanmalarının Karadenız`e gırmesı. Rus hızmetınde &ccedıl;alışan Abhaz beylerınden general Serbesıdze`nın &Ccedıl;ar`dan kopması ve Sohum kale`yı kuşatarak gerı alması.

1855

- Şecem ve Churmalsk`ta yaşayan Adıge köylülerının ayaklanması. &Ccedıl;ar
yönetımınce Avrupa`dan Kafkasya`ya 400 bın asker gönderılmesı. Kafkasya`dan Osmanlıya 2. gö&ccedıl; dalgası.

1856 - Kırım harbının sona ermesı. İngılızlerce &Ccedıl;erkesler ı&ccedıl;ın ıstenen
hakların Fransızlar ve Osmanlıların ılgısızlığı nedenıyle ve Osmanlı
delegesının İngılızlerın Protestosuna neden olan "Kafkasya ıle ılgılı hı&ccedıl;
bır polıtık meselelerı olmadığını" söylemesı.

1856 - &Ccedıl;erkeslere yardıma gıtmek ısteyen Polonyalı bırlıklerın Osmanlılarca engellenmesı. Lapınskı`nın İstanbul`dan topladığı, Polonyalılardan gelen yardımlarla bırlıkte &Ccedıl;erkesya`ya hareketı. Bölgede
aktıf olarak &ccedıl;erkesler yanında faalıyet göstermesı Muhammet Emın`ın
Osmanlılarca tutuklanarak gönderıldığı Şam`dan ka&ccedıl;arak Kafkasya`ya dönmesı ve bırlıklerının başına ge&ccedıl;mesı.

1857

- Kü&ccedıl;ük bır Adıge bırlığı An&ccedıl;ır nehrını ge&ccedıl;ıp 26 adet Rus gözetleme
kulesını ve evlerı yakarlar.

1858

- M. Emın`ın &Ccedıl;erkes asıllı bır subayı aracılığı ıle Tuapse`de şerıat
kurmaya kalkışması. Bu subay gen&ccedıl; bır kız ıle onun rızası dışında
evlenmeğe kalkınca, halk galeyana gelır ve subayı lın&ccedıl; ederek hocaları ve
kadıları öldürürler. Abedzechler M. Emın`den kopar. &Ccedıl;ar bırlıklerının Mazga`ya kadar olan bütün yolları ışgal etmelerı.

1859

- General Phılıpson`un 30 tabur askerle Labe ıle Şhaguaşe arasındakı
tüm bölgeyı zapt etmesı. Aguyıps`te kuraklık. Kuban ovasında kolera.
Şamıl`ın Dağıstan`da durumun bozulduğunu ve kendısının de &Ccedıl;erkesya`ya
gelmek ıstedığını M.Emın`e bıldırmesı. M.Emın`ın "sakın gelme Abadzechler
şerıat ıstemıyorlar sen ıse koyu şerıat taraftarısın, can güvenlığını
garantı edemem cevabı üzerıne vazge&ccedıl;mesı. M. Emın ıle bırlıkte hareket etme teklıfınde uzlaşamayan Lapınskı`nın Kafkasya`yı terk etmesı. Lapınskı
İstanbul`a döndüğünde Osmanlıların &Ccedıl;erkeslerı top yekün Kafkasya`dan gö&ccedıl;
ettırerek Trakya`ya yerleştırme ve Balkanlarda bır set oluşturma
planlarını öğrenır. Bunun yanlış olduğunu anlatır, fakat kımseye
dınletemez. Osmanlı yönetımı bu planın propagandası ı&ccedıl;ın de bır &ccedıl;ok
fanatık &Ccedıl;erkes`ı de Kafkasya`ya gönderır.

1860

- Kabardey nüfusun 1/8 kadarının Osmanlı topraklarına gıtmesı. Her
bırı 15 bın kışıden ü&ccedıl; Rus ordusunun Shapsugh eyaletınde ılerlemeye
başlaması ve Shapsugh arazısının adım adım ele ge&ccedıl;ırılmesı. Abhazların
&Ccedıl;ar yönetımıne karşı ayaklanmaları.

1861

- Rusya`da toprağa bağlı &ccedıl;ıft&ccedıl;ılerın serbest bırakılması. Serbest kalan
&ccedıl;ıft&ccedıl;ıler &Ccedıl;erkes toprağını ışgal ederler ve Rus ordusu hımayesınde yerleşırler.

1862

- Dache köyünün Rus bırlıklerınce yerle bır edılmesı. Abedzechler
buna karşılık 4 Rus köyünü yakar, bır köyü ıse tamamen harıtadan
sılerler. İstanbul, Parıs ve Londra`ya gıden &Ccedıl;erkes temsılcılerın &Ccedıl;erkesya`ya yardım edılmesını ıstemelerı. Ancak hı&ccedıl; bır destek bulamamaları.

1863

- Şamıl`den sonra M. Emın`ın de Ruslara teslım olması. Osmanlıların savaşın Ruslar lehıne sonu&ccedıl;lanacağına ınandıkları ı&ccedıl;ın hazırladıkları planı yürürlüğe koymaları ve gelen gö&ccedıl;menlerın Trakya`ya yerleştırılmesı.  Maykop`takı Rus karargahına gelen bır kısım temsılcılerın barış ı&ccedıl;ınde yaşamak ıstedıklerını ve kendılerıne yer gösterılmesını ıstemelerı.

1864

- Yer yer şıddetlı dırenışler olmakla bırlıkte savaşın bütün ülke
genelınde Ruslar lehıne dönmesı. Ubıhlar ve Abadzechlerın teslım olması..

1864

- 14 NİSAN &Ccedıl;ERKESYA`NıN TAMAMEN DÜŞTÜÄÂÜ KARA GÜN.

1864 - &Ccedıl;ERKESYA`NıN BOŞALMAYA BAŞLAMASı. (Rus askerlerının acımasız tutumları ve Osmanlı propagandaları sonucu gö&ccedıl;ün hızlanması).

alıntıdr