BULUTLAR İÇERİSİNDE BİR ÇERKES KÖYÜ

 Hazırlayan: Şamil Yurdusever

Tavşandağ, bulutların içinde bir Çerkes köyü. Amasya’nın Merzifon ilçesine bağlı ve merkeze 30 km uzaklıkta bir

Besney (Besleney) köyü Tavşandağ. Gerek 1500 metreyi aşan yüksekliği gerekse anavatan Kafkasya ile coğrafi benzerliği nedeniyle Tavsandağ köyü değişik duygulara sürüklüyor görenleri. Sanki Tavsandağlılar sürgün gelirken dağlarını da beraberlerinde getirmişler...
Besneyler bölgeye ilk geldiklerinde, Merzifon’un güneyindeki düzlük bölgeye yerleştirilmişler. Ancak o dönemde bölgede görülen sıtma salgını nedeniyle Tavşandağı’na doğru yönelmişler. Bu tercihi yapmalarında dağlarda yaşama alışkanlığı en önemli etken olmuş.
Besneylerin Tavsandağı’na çıkışlarının 1870’lerin basında gerçekleştiği biliniyor.
Tavşandağ; Yukarıbük, Ortabük ve Aşağıbük olmak üzere üç mahalleden oluşuyor. Kocapşe de denilen Yukarıbük ise Kocege ve Kelmizey olmak üzere iki kısma ayrılıyor.
Tavşandağ köyü, bir Abaza köyü olan Çayırköy ve bir Abzah köyü olan Esentepe (Küçük Yuvala) ile birlikte Merzifon’un üç Çerkes köyünden biri. Ancak bu iki köyle de aralarında 40 kilometreyi asan bir mesafe var. Köy, Merzifon-Samsun sınırında bulunduğundan Abzahlerin yoğun olarak yaşadığı Havza ve Vezirköprü ilçelerinin Çerkes köyleriyle komşu durumunda. Civar ilçeleri de hesaba katarsak Hamamözü’nün Göçeri köyü ile birlikte civardaki iki Besney köyünden biri oluyor.
Ancak Tavsandağ yüksek bir dağ köyü olması ve özellikle eskiden kış aylarında dış dünyayla bağlantısının neredeyse tamamen kesilmesi nedeniyle günümüzde çok bahsedilen asimilasyon sürecinden bölgedeki diğer Çerkes köyleri kadar etkilenmemiş. Çerkesçelerini ve geleneklerini muhafaza etmekte oldukça başarılı olmuşlar. Tavsandağ’a Besneylerin bölgedeki en önemli kalesi dersek yanılmış olmayız herhalde…
Yaşam tarzı açısından da coğrafi koşullara bağlı olarak bazı farklılıklar gösteriyorlar. Köyün iklimi tarıma pek elverişli olmadığından Besneylerin başlıca geçim kaynağı hayvancılık. Günümüzden yirmi-yirmi beş yıl önce köyde oldukça fazla sayıda at da varmış ama şimdi köyde at görmek neredeyse mümkün değil. Belki ekonomik koşullar daha elverişli olsaydı onlar da sırf gezmek için bile olsa at beslerlerdi.
Merzifon-Samsun sınırında bulunduğundan Vezirköprü ve Havza’nın Abzah köyleriyle sürekli ilişki halinde olmuşlar. Köydeki gelinlerin çoğunun Abzah olmasından da bunu anlamak mümkün oluyor. Köyün mahalleleri arasında dahi gelin alma olayı pek görülmemiş. Tavşandağlılar yaklaşık beş çeyrek asır boyunca Vezirköprü’nün Bekteş, Kavakpınarı, Başbak(Başfakı), Kadıçayırı, Alanbaşı, Köprübaşı ve Havza’nın Meryemdere, Karataş(Orhaniye) gibi Abzah köyleri ile sıkı ilişkiler içinde bulunmuş ve gelin alıp vermişlerdir. Abzahlar ile Besneyler arasındaki tatlı atışmaların kaynağı da tabi ki bu nedenledir..Besneyler Abzahlara,’kabakçı’ diye takılırlar ve ayrıca eğlenceye çok düşkün oldukları söylerler. Abzahlar da sürekli olarak Besneylerin kendilerine has Türkçe konuşmalarını taklit ederler.
Son dönemde Tavşandağın tanınmasında Ortabük de 2000, 2002, 2003 yıllarında düzenlenen Kafkas Şenliklerinin de önemli katkısı olmuş. Büyük çabalarla gerçekleştirilen bu organizasyonlara Türkiye’nin çeşitli kesimlerinden hatta Kuzey Kafkasya dan davetliler gelmiş. Bu şenliklerde en çok ilgi çeken etkinlik, çeşitli kentlerden gelen Kafkas Dansı Ekiplerinin yaptığı gösterilerden çok, gösteriler için hazırlana platformda yapılan ve katılımın yüksek olduğu yerel düğünler olmuş.
Aslında Kafkas Şenliği yapma fikri ilk ortaya atıldığında pek taraftar bulamamış. Ancak özellikle Merzifon’ da ikamet eden Tavşandağlıların çabaları sayesinde Merzifonda bir Kaf-Der şubesi açılmış. Bu dernek aracılığıyla Şenlik yapma yolunda büyük mesafeler katedilmiş. Yapılan bu şenlikler sayesinde köyün birtakım sorunlarına dikkat çekilmiş. Nitekim asfalt olmayan köy yolu önce köyün 24. kilometresindeki Radar İstasyonuna kadar, daha sonra da köyün içine kadar yenilenmiş.
Eskiden beri Tavşandağ’ın en önemli sorunlarından biri de çocukların eğitimi olmuş. Köydeki okul, öğretmen sorunu yüzünden işlevini tam olarak yerine getirememiş. Köye gelen öğretmenler ağır hava şartları yüzünden köyde kalmak istememişler. Ancak son birkaç yıldır da çocuklar taşımalı eğitim sistemiyle Merzifon a gidip geliyorlar. Eğitim sorununun tam anlamıyla çözüldüğünü söylemek yanlış olur. Tavşandağı’nda Ekim-Kasım aylarında yağan karın Mayıs ayına kadar erimediğini düşünecek olursak özellikle kış aylarında Merzifon’a inmek pek de kolay olmayacaktır.

*Amasya’nın diğer Çerkes köyleri arasında Göynücek ilçesine bağlı Konuralan (Şapsığ), Merkez ilçeye bağlı Eskikızılca(Yeniköy)-Abzah;, Gözlek- Abzah; Musaköy -Abzah ve İlgazi- Şapsığ, Merzifon’a bağlı Esentepe-Abzah; Selimiye-Abzah, Yeşiltepe-Abzah ve Çayırköy-Abaza, Hamamözü’ne bağlı Göçeri-Besleney köyünü sayabiliriz.
*Eskiden büyük bir Şapsığ köyü olan Hamamözü iki bin civarındaki nüfusuna rağmen günümüzde ilçe statüsü kazanmıştır.
*Esentepe, Selimiye ve Yeşiltepe köylerinden oluşan Yuvala köy grubunun Selimiye ve Yeşiltepe köyleri 2005 yılına kadar Amasya’nın Merkez ilçesine bağlı iken günümüzde Merzifon’a bağlıdır.