KISA MESAJ
SOHBET ODASI
ANKET
KÖŞE YAZILARI
Kenan ŞAHİN
II. KHABZE Ve XASE
KHABZE, en basit görgü kuralından, gelenek ve göreneklere, örf ve adetlerden ahlak kurallarına kadar sosyal ve toplumsal hayatı düzenleyen; hatta yazılı olmayan hukuksal kuralları da içerdiği düşünüldüğünde, toplum ve bireyleri yönlendiren, yöneten bütün kuralları ifade eder. Toplum içindeki tutum ve davranışlarımızı belirleyen bu kurallar, kimsenin gurur ve nefsine zarar vermeden, yaşamın her alanında kendini gösteren bir sistemler bütünüdür.
Khabze kültürü; oturma, kalkma gibi en basit bireysel davranışlardan, toplum önderlerinin seçimine; yönetsel kararların alındığı toplantılardan, düğün, cenaze gibi sosyal olaylara, hatta dini hayatta günah ve sevap diye nitelendirilen davranışlara kadar; birey ve toplum hayatını en ince detayına kadar belirli bir disiplin içerisinde düzenleyerek, toplumsal barış, huzur ve güvenin sağlandığı medeni bir ortam sunar.
Diğer bir ifadeyle Khabze kuralları örf, adetleri, ahlak kurallarını belirlemek gibi kültürel ve sosyal hayatı düzenlemekle kalmamış; diğer yandan toplumsal liderlerin –Thamadeler- belirlenmesi, yönetsel kararların alınması ile cezalandırma usul ve yöntemlerini belirlemesi gibi yürütme, yasama ve yargı fonksiyonlarını da düzenleyerek bugün İngiliz hukuku olarak bilinen geleneksel hukuksal sistemi yüzyıllar öncesinden oluşturduğu görülmektedir.
XASE; günümüz sosyal ve hukuksal terminolojiye göre halk meclisi veya seçilmiş üyelerden oluşan meclis olarak tanımlanabilir. Ancak Xase, günümüzdeki gibi sürekli görev yapan bir yasama organı değildir. Gerektikçe toplanan, olayı ve/veya sorunu görüşüp karara bağladıktan sonra dağılan geçici ve onursal bir yasama organı, bir halk meclisidir. Xase; Thamate konusunda olduğu gibi mahalle/köy, yöre, bölge ve ülke düzeyine kadar her düzeyde vardır ve işlevseldir. (Biz Çerkezler)
Xase’ye, her aile gündem konusu soruna veya olaya ilişkin olarak kendisini en iyi, en yetkin biçimde temsil edebilecek bir temsilcisiyle katılır. Xase’ye katılma görevi herkes için onursal bir görevdir. Asla herhangi bir maddi ücret, bedel söz konusu değildir; Xase’ye katılmanın bedeli, saygınlık, itibardır.
Xase’de alınan kararlar ve oluşturulan khabze normlarına ilişkin süreç toplumun tümü tarafından izlenir ve denetlenir. Bu açıdan bakıldığında geleneksel Kafkas toplumlarında yaygın ve etkili bir sosyal denetim mekanizması vardır denebilir. Khabze’ye aykırı davranışlar, öncelikle lokal düzeydeki Xase’de çözülmeye çalışılır. Olumsuzların, yerinde çözülüp giderilmesi, dillendirilip yayılmaması esastır. Bir atasözü : “Kötülüğü dinlendirirsen azar, iyiliği dillendirirsen ürer” biçimindedir. Bununla birlikte, yerel düzeyde çözülemeyen sorunlar hiyerarşik olarak bir üste ve nihayet en üst düzeyde de Xase'ye taşınabilir. Khabze'ye aykırı davranışlar, her düzeyde yaptırımlara tabidir.
Xase’yi; khabze kuralları oluşturma açısından sosyal ve kültürel norm koyucu, Thamade’nin seçimi, yönetsel görev ve sorumluluklarının belirlenmesi açısından demokratik bir yasama organı; khabze kurallarına uymayanların yargılanması ve cezalandırılması (Thamade’nin yetkisini aşan konular bu kapsamdadır) açısından yargı organı işlevleri gören oluşum olarak değerlendirebiliriz.
Öyle ki, geleneksel Kafkas toplumunda, Khabze kuralları, toplumun hemen bütün bireyleri tarafından bilinirdi. Çünkü bu kurallar, ya doğal toplumsal yaşam süreci içinde herkesin katkı ve katılımıyla oluşturulmuştur ya da aileler düzeyinde temsilcilerin katkısıyla Xase’lerde belirlenmiştir; farklı bir ifadeyle paylaşılarak, yaşanarak öğrenilmiş ve benimsenmiş kurallardır. (Biz Çerkezler)
Kafkas insanının kişilik yapısı, geleneksel olarak kendi haklarına saygı bekleyen herkesin, başkalarının hakkına saygı göstermesi ilkesine göre biçimlendiği için, sosyal yaşamında suç işlemeyi gerektirecek düzeyde gerginlik ve çatışma pek az görülür. Böyle bir durum ortaya çıktığı zaman, derhal toplumun kanaat önderlerine –Thamade- iletilir.
Kafkas toplumlarında suç işleme oranı yok denecek kadar azdır; nadiren de olsa karşılaşılan Khabze’ye aykırı davranışlar cezasız bırakılmazdı. Bu yaptırımların/cezaların neler olacağı yine Khabze tarafından belirlenmiştir. Kişiyi suçtan koruyan faktörlerden biriside sülalesiydi. Suçu işleyen bireyse de cezanın en ağırını çeken sülaleydi. Özellikle korkak (KARABĞ) olarak nitelendirilenlere verilen en aşağılayıcı ceza şüphesiz toplumdan dışlanma idi ve üstelik ceza aileyi de kapsardı. Görüldüğü gibi ceza, yalnız bireye verilse de ailesini de kapsadığından suç oranı düşüktü. Bir diğer önemli yargı HAYNAPE (ayıp), YEMUG (uygunsuz davranış) kavramlarıdır. Kafkas toplumları için bu kavramlar en ağır ceza olarak kabul edilirdi.
Bu kapsamda diğer önemli yaptırımlar,razı etme veya gönül alma, tazminat veya bedel ödeme (ğepşınej) ve sürgündür (değeç). Toplum tarafındancezaların en büyüğü sürgün olarak değerlendiriliyordu. Çok ender olarak verilen idam cezaları ise, ahlaksızlara ve vatana ihanet edenlere verilen suda boğma (Psıhadz) olarak uygulanıyordu.
Sonuç olarak; kırkı aşkın ülkede yaşadığı bilinen Kafkas halklarının sahip olduğu KHABZE kültürü; özgün yapısı ve tarihi misyonu ile gelecekte; diğer kültürler arasındaki saygınlığını koruyacak, dünya barışı ve huzurunun sağlanmasında en güçlü uluslar arası/evrensel değer olarak yer alacaktır. KHABZE’mize sahip çıkmanız dileğiyle……
Not:Bir sonraki yazımızda “III. HAYNAPE Ve YEMUG” daha sonraki yazımızda ise“IV. ZEXES/ZEHES Ve WORŞER” konularını işlemeyi düşünüyoruz
