KISA MESAJ
SOHBET ODASI
ANKET
KÖŞE YAZILARI
Kenan ŞAHİN
Zehes, kafkas toplumlarında gençlerin khabze kuralları çerçevesinde yaptıkları toplantıların genel adıdır. En çok düğün geceleri yapılmakla birlikte, misafir gelmesi, hoşça zaman geçirilmek istenmesi gibi sebeplerle de düzenlenir. Zehes ortamları khabzenin / örf ve adetlerin uygulamalı olarak gösterilmesini ve öğretilmesini sağlar. Bu toplantılar belirli yaş gruplarına ayrılmış, gençlerden (kız ve erkeklerden) oluşur.
Zehesde her katılımcı khabzenin / örf ve adetlerin gerektirdiği oturma düzeni alınır. Toplantılarda hiyerarşik yapının getirdiği farklı statü ve rollerin olması, bireyleri disiplinli davranmaya zorlar. Thamate’nin sağında ve solunda birer Pşerah (Thamate yardımcısı) bulunur ve en az onun kadar topluma etki edecek konumdadırlar. Bu kişiler ev sahibi olmaması koşuluyla misafirlerden biriside olabilir. Eğer bu toplantı düğün, nişan türü bir toplantı ise Thamate’nin sol tarafına yaş sırasına göre erkekler, sağ tarafına yaş sırasına göre bayanlar yer alır. Bayanların Thamate’si de grup Tamate’sinin sağ yanında oturur. Dolayısıyla herkes konumuna göre olması gereken yerde oturmalıdır. Kızlar ve erkekler karışık oturamazlar. (Çerkesya'da Sosyal Yasayis ve Adetler- Jabagi Baj)
Zehes katılımcılarından her hangi birisinin toplantıdan ayrılması, Tamate’nin iznine tabidir. Ayrıca toplantıdan ayrılan ve/veya toplantıya katılan gençler (kız ve erkek olması fark etmez) olması durumunda herkes ayağa kalkar. Bu durum khabzenin/kafkas kültürünün en temel saygı göstergesidir.
Zehes başlarken tanışma bölümü vardır. Zehese katılan gençleri tanıştırma görevini Thamate’nin isteği üzerine Pşerah yerine getirir. Zehes çok kalabalık ise herkesi tek tek tanıştırmak yerine, gençlerin bir-birleri ile kısa sürede tanışmasını ve iletişim kurmasını sağlayan özgün oyunlar –Vorşer- ile tanışmaları sağlanır. Oyunları Pşerah başlatır.
Worşer/Vorşer, sohbet/muhabbet etmek, eğlenmek için yapılan etkinlikler olarak tanımlanabilir. Biz bu yazımızda Vorşer’i zeheslerde oynanan oyunları, muhabbetleri, eğlenceleri ifade etmek için kullanacağız. Bu oyunlar toplantıya katılanların hem tanışmasını, hem de toplantının eğlenceli geçmesini sağlar. Toplantıya katılan herkesin oyuna katılmasını sağlayan bu etkinlikler, eğlenirken (habzeyi) öğrenmeyi sağlayan en önemli araçlardır. Pşerah tarafından başlatılarak oynanan bu oyunların en çok bilinenlerine aşağıda yer verilmiştir.
Çapşı Oyunu; Pşerah gruptaki kişilerin herhangi birisini kaldırır ve onun eline vurur. Eline vururken de kendi adını, kabile adını ve boy adını söyler. Yine o kişi de aynı şekilde başkasını kaldırır. Bu şekilde oyun süresince bir tanışma olur. Ancak grupta Kafkas kökenli olmayan bir kişi varsa o kişi yalnız bulunduğu konum itibariyle tanıştırılır.
Akyan/1-3-5 oyunu, Pşerah kalkar başka bir genci kaldırır ve ikisi de bir birinden habersiz olarak 1,3 yada 5 gösterir. Oyunun kurallarına göre 3, 1 i ve 5 de 3 ü, 1 de 5 i yenmektedir. Oyunu kazanan, yenen kişi diğer kişinin eline hızlı ve yavaş şekilde vurmaktadır.
Eş Seçme Oyunu; Pşerah oyunun başında herkesi ikişerli olarak eşleştirilir. Daha sonra pşerah kalkar, sırayla herkese eşinden memnun musun diye sorar. Eğer memnunsa, memnun olduğu için eline havluyla vurulur. Memnun değilse eline vurulmaz ve eş olarak kimi istedi sorulur. O da orada bulunan herhangi bir kişiyi eş olarak seçer. Bu durumda seçtiği kişinin eşine eşini veriyor musun diye sorulur. Eğer verirse eline vurulmaktan kurtulur. Eşini vermeyi kabul etmezse eşini isteyen kişinin söylediği sayı kadar -daha önce belirlenmiş limitler ile sınırlı- hızlı ya da yavaş şekilde eline vurulur.
Yüzük Oyunu;Bu oyunda bir yüzük saklanır. Pşerah bir kişi kaldırılır ve yüzüğü bulmasını ister. Bunu da diğer kişilerin tanımlamaları ve yönlendirmeleri ile yapar. Yüzüğü arayan kişi diğer kişilerin verdiği ipuçlarına göre yüzüğün kimde olduğunu bulur. Bulamadığı zamanlarda hızlı ya da yavaş şekilde eline vurulur. (Kafkas.org.tr)
Semerko; bir kişinin diğer bir kişiye şaka takılması olarak tanımlanabilir. Genellikle zehes gecelerinde yapılan kaşenlik şakaları olarak bilinen semerko, aslında kafkas toplumunun günlük hayatında sıkça kullandığı olağan bir iletişim yöntemidir. Her yaş gurubu kendi içerisinde bu yola başvurmaktadır. Nitelikli şaka yapabilme güldürürken düşündürebilme, hayata ve olaylara ilişkin düşünceleri bu yöntemle ifade edebilme yeteneği, aynı zamanda kafkas halklarının ince ve kıvrak bir zekaya sahip olduğunun da doğal göstergesidir.
Özetlemek gerekirse;
Zehes kavramı; günümüz modern eğitim yöntemlerinden drama/canlandırma yönteminin eş değeri sayabileceğimiz uygulamalardır. Bu etkinlikler gençlerin tanışıp kaynaşması, kişisel yeteneklerini sergilemesi, geliştirmesi, birlik ve beraberlik ruhunun pekiştirilmesi gibi birçok fonksiyonel amacı gerçekleştirecek faydalı ortam ve imkânlar sağlamaktadır.
Vorşer ve Semerko kavramları ise gençlerin hazır cevap, pratik zekâ, hoşgörü sahibi, sosyalleşme, analiz etme ve karar verme yeteneklerinin geliştirildiği; eğlendirirken öğreten en etkin eğitim araçlarıdır.
Temel değerlerimizin, birlik ve beraberliğe, toplumsal barışa sağladığı katkı dikkate alındığında; evrensel bir değer olarak önemi ortaya çıkmaktadır. Khabze kültürümüzün özgün yapısı ile yaşanması ve yaşatılması dileğiyle….
Saygılar sunarım.
Not:Bir sonraki yazımızda “Kaşenlik, Pseluh ve Auç” konusu işlenecektir.
